A adaptación do noso sistema procesual penal ao Regulamento UE 2017/1939 da fiscalía europea brinda unha oportunidade para acometer unha reforma estrutural do modelo procesual penal. Isto permitirá a adaptación plena do proceso penal ao modelo da Constitución española de 1978, que lle asigna a acción pública ao Ministerio Fiscal e aos xuíces e maxistrados a función de xulgar e facer que se execute o xulgado, ademais da tutela dos dereitos e liberdades.

Grazas á atribución da dirección da investigación ao Ministerio Fiscal, España harmonizará o seu sistema procesual penal co dereito europeo e aliñarao cun modelo de investigación amplamente asentado nos Estados membro da Unión Europea. Convén ter en conta que a Lei de axuizamento criminal vixente aprobouse en 1882.

En relación co ámbito interno, o modelo novo de proceso penal potencia a figura do xuíz, que consiste en xulgar e facer que se execute o xulgado, e do fiscal, que promove a acción da xustiza.

No tocante ao ámbito europeo, a figura do fiscal europeo incorpórase ao noso ordenamento. Neste sentido, a aprobación do Regulamento da fiscalía europea en 2017 representa o impulso definitivo á reforma estrutural do proceso penal español. Isto é así porque, segundo o considerando 11 do Regulamento, á institución comunitaria, como órgano con personalidade xurídica propia, atribúenselle as funcións de «investigar, procesar e levar os autores de delitos contra os intereses financeiros da Unión a xuízo».

No relativo ao seu contido, o proxecto de reforma que supón a Lei de axuizamento criminal nova articúlase en torno a tres eixes:

• A actualización do modelo de axuizamento penal.
• A incorporación de ferramentas novas para a loita contra a delincuencia. 
• O reforzo das garantías.

En canto á actualización do modelo de axuizamento penal, no Anteproxecto de lei de axuizamento criminal deséñase un sistema novo totalmente coherente coa arquitectura do Estado de dereito que establece a nosa Constitución.

Concretamente, os roles redistribúense entre as seguintes figuras:

• Fiscal investigador, que impulsará as indagacións e, no seu caso, exercerá a acusación. Non obstante, terá que contar coa autorización do xuíz de garantías para aplicar medidas limitativas de dereitos.
• Xuíz de garantías, cuxa función principal será tutelar os dereitos das partes que interveñen no proceso e decidir no relativo aos aspectos que lles afecten.
• Xuíz da audiencia preliminar, cuxa función principal será desenvolver o xuízo de acusación na fase intermedia e depurar a ilexitimidade probatoria. Isto significa que terá que tomar unha decisión sen contaminarse previamente sobre a necesidade de abrir xuízo oral e, no seu caso, decidir que probas deben practicarse e cales convén expulsar por terse obtido mediante a vulneración de dereitos fundamentais.

A inclusión destas figuras permite a distinción nítida das seguintes funcións no marco do proceso:

A. Investigar.

B. Tutelar os dereitos das persoas investigadas.

C. Decidir sobre a conveniencia de abrir xuízo oral e depurar a proba.

No relativo á incorporación de ferramentas novas para a loita contra a delincuencia, a norma supón un salto cualitativo na actualización do noso ordenamento xurídico penal posto que regula as técnicas máis avanzadas de investigación contra a delincuencia, como a proba científica, o tratamento automatizado de datos, as buscas intelixentes, as investigacións encubertas no mundo dixital ou a denuncia telemática, ademais da mellora na regulación do ADN.

Finalmente, no relativo á ampliación de garantías no proceso penal, convén destacar a necesidade de concederlles un papel central ás vítimas no transcurso do proceso. O texto normativo recoñece que teñen estatuto propio mediante a contemplación dun catálogo amplo de medidas para evitar a revictimización e grazas á incorporación da xustiza restaurativa na norma procesual. Na mesma liña, a lei nova contempla mecanismos distintos de protección para menores e persoas con discapacidade.